Różnorodność estetyczna i ideowa literatury dwudziestolecia międzywojennego dotyczy zwłaszcza poezji, silnie inspirowanej nowymi tendencjami w literaturach zachodnioeuropejskich, a także w literaturze rosyjskiej (głównie ekspresjonizm, futuryzm oraz neoklasycyzm). W pierwszej dekadzie po wojnie popularność zdobyli zwłaszcza skamandryci oraz futuryści i ekspresjoniści. Jednak najbardziej trwały wkład w polską tradycję literacką mieli przedstawiciele nurtów awangardowych: tzw. Awangardy Krakowskiej, Awangardy Lubelskiej (Drugiej Awangardy) oraz wileńskich Żagarów. Przedstawiciele Awangardy Krakowskiej – Tadeusz Peiper, Jan Brzękowski, Jalu Kurek, Julian Przyboś, aktywni głównie w latach 20. – postulowali utworzenie nowego języka poetyckiego, odpowiadającego zmianom cywilizacyjnym, streszczanym w haśle: „Miasto, masa, maszyna”. W kręgu Awangardy Lubelskiej, której najwybitniejszym przedstawicielem był Józef Czechowicz, powstawała poezja liryczna, o wyraźnej linii melodycznej, pesymistyczna, ciążąca ku katastroficznej wizji rzeczywistości. Wileńscy Żagaryści – grupa literacka powstała na początku lat 30., do której należeli między innymi Czesław Miłosz, Teodor Bujnicki, Aleksander Rymkiewicz, Jerzy Zagórski i Jerzy Putrament – nie przedstawili spójnej koncepcji poezji. Ich twórczość ma jednak wspólne cechy: intelektualizm, metaforyczność i symboliczność, apokaliptyczność obrazowania oraz katastrofizm rozumiany jako stan nadchodzącego nieuniknionego upadku cywilizacyjnego; łączyły ich także sympatie lewicowe (Kowalczykowa, 1981; Kwiatkowski, 2008).

Patrz rozdział XXIII