Czesław Miłosz jest autorem kilku książek zawierających eseje o różnorodnej tematyce. Są wśród nich tomy poświęcone rozważaniom o tożsamości człowieka wywodzącego się z Europy Wschodniej, wychowywanego do zachodnioeuropejskiej formacji kulturowej oraz doświadczającego dwudziestowiecznych totalitaryzmów (Rodzinna Europa, 1958), dziedzica Rzeczypospolitej Obojga Narodów pochodzącego z ziem Wielkiego Księstwa Litewskiego, a więc konfrontującego się przede wszystkim z polskością (Szukanie ojczyzny, 1992), a także paraboliczne portrety inteligentów wschodnioeuropejskich poddających się ideologii komunistycznej (Zniewolony umysł, 1953). Są też szkice o dwudziestowiecznej formacji duchowej Europejczyków i zatraceniu w kartezjańskiej koncepcji człowieka oraz nowoczesnej kulturze i wrażliwości religijnej (Ziemia Ulro, 1977). Miłosz pisał także eseje o emigracyjnym doświadczeniu Ameryki (Widzenia nad Zatoką San Francisco, 1969). Rys eseistyczny mają również opracowania historycznoliterackie i historyczne, takie jak Historia literatury polskiej (1969) bądź Zaczynając od moich ulic (1985) i Wyprawa w dwudziestolecie (1999),których cechą jest – typowa również dla eseistyki Miłosza – sylwiczność. Za eseje można uznać też mowy i odczyty, choćby te zebrane w tomie Świadectwo poezji. Sześć wykładów o dotkliwościach naszego wieku (1983), oraz niektóre „listy” – na przykład z Dialogu o Wilnie (1979) (Fiut, 1985–2011; Kwiatkowski, 1985–2011; Tomkowski, 2017).

Patrz rozdział XXIII